-Таныг яруу найрагчаас гадна нэртэй дуун хөрвүүлэгч хүн гэдгийг манай уншигчид мэднэ. Хэдийнээс уран бүтээлийн гараагаа эхлэв?
-Би Улаанбаатар хотод төрж өссөн, Нийслэлийн хоёрдугаар арван жилийн сургуулийг дүүргэсэн хүн. Арваа төгсчихөөд нэг хоёр жил холбооны газар захиа ялгагчаар ажилладаг байлаа. Тэр үеэсээ яруу найрагт шимтэн дурлаж орой үдшийн цагаар үзэг цаас нийлүүлэн суудаг байлаа. Зохиолч Сономын Удвал гуайн дэмжсэн бичигтэйгээр МУИС-д элсэн суралцсан.
-Таны тухай соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ү.Хүрэлбаатар “Ж.Оюунцэцэгийн шүлгүүдийг төвийн сонины хуудаснаас байн байн харах болж, толгой дээр цахиур хагалж буй тэр бүсгүй шүлэгчтэй танилцах юмсан гэж бодож явсаар МУИС-ийн уран зохиолын нэгдлийн цуглаан дээр Б.Сундуй маань биднийг танилцуулж билээ.
“Хурын ганцхан дусал нулимсанд
Хурмаст тэнгэр нүүрээ тольдоно…” гэх эвлэгхэн мөрүүд, “авьяас бол амилсан бурхан юм” гэсэн утгатай шүлгүүд нь тэр доороо цээжинд хоногшиж улмаар бид дотно найз нөхөд болсон юм” хэмээн халуун дотноор дурссан байсан?
-Бидний хэдэн уран бүтээлч тэртээ далаад онд танилцаж, Монголын утга зохиолд нэгэн “Гал”-ын цучил дөл болцгоосон доо. Тэр “Гал” нэгдлийг анх эмч яруу найрагч Дагвадоржийн Цогт, “Чингис хаан” одонт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Гомбожавын Мэнд-Ооёо, Ү.Хүрэлбаатар нар санаачлан ардын уран зохиолч, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ж.Саруулбуян, төрийн сүлд, тамганы зураач төрийн шагналт Ц.Ойдов, төрийн шагналт яруу найрагч О.Дашбалбар, дорнын их яруу найрагч Эрээнцавын Д.Нямсүрэн, төрийн шагналт, соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ш.Гүрбазар, Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт яруу найрагч Ламжавын Мягмарсүрэн бид түүчээлэн нөхөрлөж, жинхэнэ түүдэг болгосон гэж хэлж болно. Бид тэр үед шөнөжин шүлэг найраг уншин шуугилдаж шаагилдаж ангир галуу мэт ижилдэн нөхөрлөж явж дээ.
-Таны орчуулсан “Үүлэн бор” хэмээх Орос ардын үлгэрийн номыг уншиж өсөөгүй хүүхэд бидний үед ховорхон. Та ер нь хэд орчим ном орчуулсан бол?
-Би Монгол Улсын их сургуулийн монгол хэл-уран зохиолын ангийг төгсөөд “Залуучуудын үнэн” сонинд ажиллаж байгаад гэр бүлийн хүнээ даган Москва хотноо очиж аж төрөх хувь 1979 онд тохиосон. Тэнд ажиллаж амьдарч байхдаа тухайн үеийн алдартай “Радуга” хэвлэлийн газарт ажиллаж “Үүлэн бор” үлгэрийн түүврээс эхлээд нэлээд ном орчуулсан л даа.
-Ямар ямар ном билээ?
-За, тоолбол бараг гуч гаруй ном байгаа байх шүү. Тэр бүхнээ тоолно гэхэд хэцүү. Наяад онд Оросын нэрт эрдэмтэн, зөгнөлт зохиолч В.Обручёвын “Санниковын газар” хэмээх адал явдалт, зөгнөлт романыг орчуулсныг хүмүүс нэлээд уншсан байдаг. Япон хэлийг би хувиараа сурсан.
Манай Ү.Хүрэлбаатар эд нар “Ж.Оюунцэцэгийн орчуулсан Башёгийн “Адилхан цэцэг нэг ч байдаггүй” хэмээх хайкугийн бяцхан түүвэр орчуулагчийн авьяасын гялалзсан эрдэнэ” гэх мэтээр хөөрхөн хөөргөнө өө. (инээв. Л.Б)
-Уран бүтээлч хүнд чин сэтгэлийн магтаал урагш алхах сайхан боломж олгоно доо?
-Уран бүтээлч хүнд урмын сайхан үг бас ч ташуур болох үе бий шүү. Америкийн яруу найргаас сорчлон 2014 онд “Хөршүүд” хэмээх номыг англи хэлнээс орчуулсан маань “Алтан-Өд” шагнал хүртэж байлаа.
Уран зөгнөлийн агуу их мастер Жон Р.Р.Толкины “Хоббит” дэлхийн сонгодог үлгэр туужийг орчуулсан маань МЗЭ-ийн түүхт 90 жилийн ойгоор их зохиолчийн нэрэмжит шагналыг надад авчирсанд баяртай байдаг. Англи хэлийг би Чикагод амьдарч байхдаа англи хэлний курст суун сурсныг “Паанан” туужаараа алдаршсан манай нэртэй зохиолч Доржзовдын Энхболд нарын хүмүүс мэдэх байх.
-Та Оросын сонгодог яруу найрагчдын бүтээлээс нэлээд орчуулсан даа?
-Оросын яруу найрагчдаас А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, С.Есенин, Борис Пастернак, Николай Гумилев, Анна Ахматова, Марина Цветаева, Расул Гамзатов, Римма Казакова, Белла Ахмудилина, Евгений Евтушенко, Андрей Дементьев, Ирина Астахова, Лариса Рубальская нарын нэлээд олон яруу найрагчдын шүлгийг орчуулж “Алган дээрх шувуу” түүврийг 2016 онд хэвлүүлсэн шүү.
-Одоо та дэлхийн хэн гээч сонгодгийг барьж авах гэж байна?
-Нобелийн шагналт Канадын зохиолч Элис Мүнрогийн өгүүллэгийн түүврийг орчуулаад байж байна.
-Таны анхны номыг дорнын их яруу найрагч Бэгзийн Явуухулан багш тань халуун урмын үгээр мялаасан гэдэг байх аа?
-“Цэцгийн дэлбээ” хэмээх яруу найргийн анхны номоо 1978 онд бэлтгээд очтол Явуу багш шүлгүүдийг минь гүйлгэж хараад надад урмын үг хайрласан. “Чиний энэ богинохон шүлгүүдийг Долгорын Нямаа редакторловол яг таарах юм байна. Нямаа Засгийн газрын ордонд суудаг. Зүүн хойд хаалгаар нь дуудуулаад номоо аваачиж өг. Нямаа бол чи бид хоёртоо Засгийн газар л гэсэн үг” гээд намайг явуулж байлаа. Удаахь түүвэр маань “Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд”.
-“Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд” гэдэг дуу тань хоёр зохиогчтой яваад байдаг нь ямар учиртай юм бол?
-Би үүнийг одоо хүртэл их гайхдаг юм. Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч, их зохиолч Чадраабалын Лодойдамба гуайн охин Л.Насанбатад би анх шүлгээ өгч байсан юм. Тэгсэн сүүлд л Цамбын Зоригтсайханы шүлэг гэх болсон. Би тэр хүнийг тэгтлээ хардаад байх ч юу байхав.
Намайг эх орноосоо хол аж төрж байсан болохоор өөрийнхөө шүлгийг мэдэхгүй гэж бодсон юм бол уу даа. Одоо заримдаа цахим энэ тэрд хос зохиогчтой явж л байдаг юм. Би чинь үндсэндээ яруу найргийн таван ном гаргасан хүн. “Миний ертөнц” яруу найргийн түүврээ 2015 онд хэвлүүлснийг Америкийн эрдэмтэн Саймон Смит англи хэлээр орчуулан гаргасан даа.
-Та олон дууны шүлэг бичив үү?
-А.Батсүхтэй “Түүнд би хайртай байсан”, Л.Гончигсумлаатай “Цонхон дээрх цэцэг”, Т.Насанбуянтай “Миний зээ”, “Охиндоо”, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Насанбаттай “Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд”, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Д.Цэцэрлэгтэй “Хамаг Монголын эзэгтэй”, Б.Цогтдэлгэртэй “Сэтгэл” гэх мэт арваад дуу хамтран бүтээсээн.
Орчуулагч, яруу найрагч Жамсрандоржийн Оюунцэцэгийн намтраас толилуулж байна.
Эрхэлж байсан ажил
- 1978-1979 онд “Залуучуудын үнэн”сонинд сурвалжлагч,
- 1980-1983 онд Москвагийн Олон Улсын Харилцааны дээд сургуульд багш,
- 1983-1989 онд Москва дахь “Радуга” хэвлэлийн газар орчуулагч,
- 1990-2000 онд “Улаанбаатар” сонины сурвалжлагч, “Улаанбаатар” сонины Москва дахь сурвалжлагч.
Уран бүтээл
Яруу найргийн ном
- “Цэцгийн дэлбээ”,
- “Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд”,
- “Дууч цахлай”,
- “Загас ярьдаг”,
- “Зуун хайку”,
Орчуулга
- Ж.Р.Р.Толкин. “Хоббит” Английн сонгодог үлгэр тууж,
- А.Толстой. “Инженер Гарины сүйрэл” роман,
- В.Обручев. “Санниковын газар” зөгнөлт роман,
- В.Быков. “Чонын сүрэг” тууж,
- А.Толстой. “Алтан түлхүүр буюу Буратиногийн адал явдал”,
- Е.Сегал. “Хүн яаж хүн болсон бэ”,
- “Үлгэрийн далай” Оросын сонгодог зохиолчдын үлгэрүүд,
- “Үүлэн бор” Орос ардын шидэт үлгэрүүд,
- “Хүн үрээ, мод үндсээ” Литва ардын үлгэр домгууд,
- Өвөр Кавказын ард түмнүүдийн үлгэрийн түүвэр,
- Балтийн тэнгис орчмын ард түмнүүдийн үлгэрийн түүвэр,
- Орос ардын үлгэрийн түүвэр,
- “Орос үлгэрүүд” Орос ардын эртний үлгэрүүд,
- Дунд Азийн ард түмнүүдийн үлгэрийн түүвэр,
- М.Пришвин. “Нарны сан” Хүүхдэд зориулсан өгүүллэгүүд,
- А.Томилин. “Одон гарагийн тухай” Танин мэдэхүйн хялбарчилсан өгүүлэл зэрэг 30-аад ном орчуулсан.
ХХ зууны сонгодог яруу найрагч М.Цветаевагийн шүлгийн түүвэр, Америкийн орчин үеийн яруу найргийн түүвэр зэргийн орчуулгын номоо хэвлэлд бэлджээ.
Дуу
- “Цонхон дээрх цэцэг”. (Гончигсумлаагийн хөгжим)
- “Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд”. (Л.Насанбатын хөгжим)
- “Миний зээ” (Т.Насанбуянгийн хөгжим)
- “Түүнд би хайртай байсан”. (Ээж нь хүүдээ мөнхийн дуу аялж байна).
- “Зүүд” (Х.Сэргэлэнгийн хөгжим)
- “Охиндоо” (Т.Насанбуянгийн хөгжим) зэрэг арваад дууны үг зохиож олны хүртээл болгожээ.
Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд
Нандин ариун сэтгэлээрээ
Нарны хорвоог уяраасан
Сарны мөнгөн туяанд нялхраад
Сайны ерөөлөө үрдээ өргөсөн
Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд
Ээжийн ээжийн ээжүүд
Хайлган цайлган бүүвэйгээрээ
Харанхуй шөнийг уяраасан
Үүрийн гэгээгээр цайгаа сүлээд
Үрийнхээ хойноос дээжийг нь өргөсөн
Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд
Ээжийн ээжийн ээжүүд
Ачлал энэрлийн алган дээрээ
Амьдрал жаргалыг тэнцүүлсэн
Хүсэл хайрын хүндлэл хүлээж
Хүмүүн төрөлхтнийг элгэндээ тэвэрсэн
Орчлонгийн сайхан хүүхнүүд
Ээжийн ээжийн ээжүүд
